Phật Giáo Nguyên Thuỷ
Theravāda

Bát Thánh Đạo
(Ariyamagga)

Soạn giả

Trưởng Lão Hoà Thượng Hộ Tông
(Vaṅsarakkhita Mahāthera)

Đạo có tám chi ấy như một đại binh do tám đội binh nhỏ hiệp lại, có đội chiến binh, đội lao động, đội vận lương, đội lương y v.v… đội binh lớn ấy có chánh kiến là vị tướng soái vì sự hiểu chơn chánh thuộc về trí tuệ, ví như người lúc xem thấy rõ phiền não rồi cầm khí giới là trí tuệ, tính đào bứng gốc rễ phiền não, ái dục liệng bỏ cho dứt… Đứng vững trên đất là chi đạo thuộc về phần giới là chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng. Mài khí giới với đá mài là chi đạo thuộc về phần định (là: chánh niệm, chánh tinh tấn, chánh định) khi khí giới đã mài bén đúng đắn rồi, đoạn trừ quân nghịch là phiền não¹Phiền não là buồn rầu cực nhọc., ái dục cho tiêu tan hết, do sự hiệp lực của các chi đạo, như dây đỏi có tám tao xe nhập lại.

Những gốc rễ của các sự khổ là “vô minh” là gốc, rễ cái, có nhiều rễ con chia tẻ ra vô số, như trong thập nhị nhân duyên²Có giải trong Phật ngôn thiệt lục. (paṭiccasamuppada): Đức Phật thuyết vô minh đứng đầu, sự khổ sau cuối cùng, nghĩa là vô minh là nơi cu hội phát sanh những điều tội lỗi trú trong tâm chúng sanh. Các tội lỗi hoặc phiền não ấy đều là vật kiền chặt chúng sanh với nhiều sự khổ, cho nên gọi là sử³Sử là phiền não hay sai khiến chúng sanh xoay vần trong chốn mê lầm khổ não. (saññojana). Phiền não buộc rịt ấy chia ra có mười thứ mà người đoạn trừ được nhờ có đao bén là “Thánh đạo”. Các phiền não ấy chia ra làm hai phần: phần thô thiển và phần vi tế. Phần thô thiển có tác ý phát sanh, thấy rõ mình và người như sự tham lam (abhijjhāvisamalobha) và sân hận (dosa).

Còn phiền não vi tế ẩn núp trong tâm như lậu phiền não⁴Lậu phiền não là phiền não hay khiến chúng sanh ngủ ngầm trong ba cõi, luân chuyển trong sáu đường, hở lọt như nhà bị dột, rơi giọt nước dơ bẩn. (āsava), thụy miên (anusaya) không rõ rệt là phiền não do tác ý, nhưng có thể giúp sức cho phiền não thô thiển. Hành giả đoạn được cả hai phần phiền não cần phải nhớ thắng lực của “Thánh đạo tuệ” (Ariyamaggañāṇa) đã phát sanh rõ rệt nương theo đạo có tám chi hiệp lực lại đầy đủ giờ nào, thì phát sanh “Thánh thiện tâm sở” (lokuttarakusalacetasika) làm cho Thánh đạo tuệ phát sanh trong giờ ấy. Sự hiệp lực nhau có thể phát sanh trong thời hành pháp minh sát hoặc trong thời nghe pháp của Đức Thiên Nhơn Sư, tâm thọ được cảnh giới dễ dàng giờ nào, đạo hiệp lực trong giờ ấy.

Ghi chú:

• 1
  Phiền não là buồn rầu cực nhọc.
• 2
  Có giải trong Phật ngôn thiệt lục.
• 3
  Sử là phiền não hay sai khiến chúng sanh xoay vần trong chốn mê lầm khổ não.
• 4
  Lậu phiền não là phiền não hay khiến chúng sanh ngủ ngầm trong ba cõi, luân chuyển trong sáu đường, hở lọt như nhà bị dột, rơi giọt nước dơ bẩn.