Chúng ta sẽ tìm hiểu nhân phát sanh thọ ưu (Domanassa-sahagata) và phối hợp với sân (Paṭigha-sampayutta). Thứ nhất là đối tượng không đáng hài lòng — khi đối tượng không đáng hài lòng sanh khởi, bạn có khuynh hướng sân hận. Nếu bạn không thích điều gì đó, bạn sẽ tức giận. Vì vậy đối tượng không đáng hài lòng là một nguyên nhân khiến cho cảm thọ khó chịu không đáng hài lòng (thọ ưu) sanh khởi cùng với tâm.
Và khi một trong chín nền tảng của sân hận hay hận thù được thiết lập, các tâm sân sẽ sanh khởi. Chín mảnh đất của sự sân hận chính là nguyên nhân khiến các tâm sân (Dosamūla Cittas) này sanh khởi. Có 9 nguyên nhân để sân (Dosa) sanh khởi.
– Thứ 1: “người ấy đã làm tổn hại đến tôi“. Nghĩ như thế, bạn sẽ tức giận với người ấy.
– Thứ 2: “người ấy đang làm tổn hại đến tôi.”
– Thứ 3: “người ấy sẽ làm tổn hại đến tôi.” Nghĩ như thế, bạn cũng sẽ tức giận với người ấy.
– Thứ 4: “người ấy mới làm tổn hại đến người thân của tôi.”
– Thứ 5: “người ấy đang làm tổn hại đến người thân của tôi.“
– Thứ 6: “người ấy sẽ làm tổn hại đến người thân của tôi.“
Những nguyên nhân sau liên quan tới người mà bạn không thích. Đôi khi ta không muốn làm những điều tốt đẹp đến những người mà ta ghét. Chẳng hạn như
– Thứ 7: “người ấy vừa mới làm điều tốt đẹp có lợi ích cho người mà tôi không thích hay ghét.”
– Thứ 8: “người ấy đang làm điều tốt đẹp có lợi ích cho người mà tôi không thích.”
– Thứ 9: “người ấy sẽ làm điều tốt đẹp có lợi ích cho người mà tôi không thích.”
Nghĩ như thế, ta đã có sân (Dosa) hay thọ ưu (Domanassa). Chín nguyên nhân này được là nền tảng cho sân hận hay hận thù. Chúng được đề cập trong Trường Bộ Kinh (Dīgha Nikāya) và Vi Diệu Pháp (Abhidhamma).
Còn một nguyên nhân nữa, nhưng tôi lại không tìm thấy trong các chú giải. Đó chính là sự giận dữ tự phát vô căn cứ, không có lý do hay không có lý do chính đáng. Chẳng hạn như bạn nổi giận khi thời tiết quá nóng hay quá lạnh. Sự giận dữ tự phát đó đại khái giống như vậy. Hay có thể bạn va phải thứ gì đó và rồi bạn nổi giận với nó. Thế là bạn đá nó. Đây chính là cơn giận tự phát, không có lý do chính đáng. Ta không nên nổi giận với những điều như vậy, nhưng mọi người vẫn thường nổi giận.
Lạc thọ, khổ thọ, tà kiến, … sanh khởi vì những lý do này. Khi ta biết được các nhân phát sanh những điều này ta có thể làm gì đó để thay đổi chính mình.