Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka
Chương Bốn
Catukkanipāta
Phẩm Kāliṅga
Kāliṅgavagga
Ja 309 Chavakajātaka
Chuyện này do bậc Ðạo Sư kể khi Ngài trú tại Kỳ Viên về hội chúng của nhóm Sáu Tỷ-kheo.
Chuyện được kể với đầy đủ chi tiết trong bộ Luật Tạng (Vinaya) đây chỉ là phần tóm tắt.
Bậc Ðạo sư gọi Sáu Tỷ-kheo ấy đến và hỏi xem có thật họ đã ngồi giảng Giới luật ở chỗ thấp trong khi các đệ tử của họ ngồi ở chỗ cao hơn. Họ thú nhận rằng thật như thế. Bậc Ðạo Sư quở trách họ về sự thiếu tôn trọng của họ đối với Giới luật của Ngài và bảo rằng các trí giả xưa kia cũng đã phải quở trách người ta về việc ngồi ở chỗ thấp mà giảng dạy, dù là giảng dạy các học thuyết ngoại đạo đi nữa.
Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.
*
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì xứ Ba-la-nại, Bồ-tát sinh ra là con của một phụ nữ hạ tiện. Chàng lớn lên và trở thành gia trưởng. Vợ chàng đang mang thai, rất thèm muốn ăn xoài, và bảo chồng:
– Chàng ơi, em muốn ăn xoài quá.
– Này em, – chàng đáp – mùa này không có xoài, ta sẽ đem về cho em một vài trái chua khác.
Nàng bảo:
– Chàng ơi, nếu được ăn xoài thì em sống. Nếu không, thì em sẽ chết mất!
Người chồng quá thương vợ liền nghĩ: “Ta kiếm đâu ra được một trái xoài bây giờ?” Bấy giờ, trong vườn của vua Ba-la-nại có một cây xoài ra trái quanh năm. Vì thế, chàng nghĩ: “Ta sẽ đến đó hái một trái xoài chín để làm dịu cơn thèm của nàng”. Ban đêm, chàng đến khu vườn ấy rồi trèo lên cây, bước từ cành này sang cành nọ mà tìm trái. Trong khi chàng miệt mài như thế thì trời bắt đầu sáng. Chàng tự bảo: “Nếu bây giờ ta tụt xuống mà ra đi, ta sẽ bị trông thấy và bị bắt như một tên trộm, ta nên chờ cho đến khi trời tối đã!” Thế rồi chàng trèo lên chỗ chĩa của cây và vào ngồi đó.
Lúc ấy, vua đang nghe vị Đạo Sĩ của ngài giảng đạo. Khi hai người vào vườn cây, vua ngồi xuống ở một chỗ cao nơi gốc cây xoài, để Đạo Sĩ ngồi một chỗ thấp hơn và nghe Đạo Sĩ thuyết giảng. Bồ-tát ngồi ở phía trên họ, tự nghĩ: “Ông vua này thật bậy quá, đang nghe giảng đạo mà lại ngồi chỗ cao. Còn Bà-la-môn kia cũng bậy không kém, ngồi ở chỗ thấp mà dạy. Còn ta cũng bậy nốt vì ta đã rơi vào uy lực của đàn bà, chẳng kể chi mạng sống của ta mà đi ăn trộm xoài thế này”.
Thế rồi chàng đu vào một cành cây đang treo lơ lửng, buông người xuống khỏi cây, đứng trước vua và Đạo Sĩ và nói:
– Tâu Ðại vương, tôi là một kẻ đọa đày, ngài là kẻ cuồng si thô tục và Đạo Sĩ này là một người chết.
Vua hỏi chàng bảo như thế nghĩa là gì, chàng liền đọc bài kệ đầu:
“Tất cả đều kém cỏi,
Cả hai không thấy Pháp,
Lệch lề lối cả hai,
Dạy pháp ngồi chỗ thấp,
Học pháp ngồi chỗ cao.”
“Sabbamidaṁ carimaṁ kataṁ,
Ubho dhammaṁ na passare;
Ubho pakatiyā cutā,
Yo cāyaṁ mantejjhāpeti;
Yo ca mantaṁ adhīyati”.
Đạo Sĩ Bà-la-môn nghe thấy, liền đọc bài kệ thứ hai:
“Ta ăn gạo Sālī,
Thơm ngon được trộn thịt,
Vì thế ta không hành,
Pháp hành vị ẩn sĩ.”
“Sālīnaṁ odanaṁ bhuñje,
suciṁ maṁsūpasecanaṁ;
Tasmā etaṁ na sevāmi,
dhammaṁ isīhi sevitaṁ”.
Bồ-tát nghe thế, liền đọc thêm hai bài kệ nữa:
“Đời phạm hạnh cao thượng,
Si mê, đốt chúng sanh,
Hãy dừng lại phi pháp,
Như đá làm bể nồi.
“Paribbaja mahā loko,
pacantaññepi pāṇino;
Mā taṁ adhammo ācarito,
asmā kumbhamivābhidā.
Hỡi này, Bà-la-môn,
Được danh và tài sản,
Hiện tại, hành phi pháp,
Đọa xứ vào vị lai.”
Dhiratthu taṁ yasalābhaṁ,
dhanalābhañca brāhmaṇa;
Yā vutti vinipātena,
adhammacaraṇena vā”ti.
Chavakajātakaṁ navamaṁ.
Vua rất hài lòng về việc trình bày giới luật của chàng, hỏi chàng thuộc giai cấp nào. Chàng thưa:
– Tâu Ðại vương, tôi là hạng tiện dân.
Vua bảo:
– Này bạn, nếu bạn thuộc một gia đình có đẳng cấp cao thì ta đã đưa bạn lên làm vị vua duy nhất rồi. Nhưng từ nay, ta là vua ban ngày, còn bạn sẽ là vua ban đêm.
Vua nói xong, quàng vào cổ chàng tràng hoa mà ngài vẫn đeo và phong chàng làm quan tổng trấn. Từ đó các quan trong thành có lệ mang một tràng hoa đỏ ở cổ. Cũng từ ngày đó trở đi, vua an trú trong lời dạy của ngài, rất kính trọng thầy dạy mình và vẫn ngồi ở chỗ thấp mà nghe thầy dạy đạo.
*
Thuyết giảng xong, bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
– Bấy giờ, Anānda là vị vua, còn Ta chính là người tiện dân kia.