Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka
Chương Bốn
Catukkanipāta
Phẩm Cây Neem
Pucimandavagga
Ja 318 Kaṇaverajātaka
Chuyện này do bậc Ðạo Sư kể tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo cứ mơ tưởng đến người vợ mà ông đã rời bỏ.
Các tình tiết đưa đến câu chuyện sẽ được kể trong số 423. Tiền thân Indriya. Bậc Ðạo Sư nói với Tỷ-kheo ấy:
– Trước kia, đã một lần vì kẻ ấy mà ông bị chém đầu!
Rồi Ngài kể một chuyện quá khứ.
*
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì xứ Bala-nại, Bồ-tát sinh ra tại một làng Kāsi, trong nhà một gia trưởng nọ. Ngài ra đời dưới ngôi sao chiếu mạng của một kẻ cướp. Khi trưởng thành, ngài sống bằng nghề cướp bóc. Tiếng tăm ngài vang động khắp nơi rằng ngài là một kẻ táo bạo và mạnh như voi. Không ai có thể bắt được.
Một hôm, tên cướp ấy bẻ khóa vào nhà một phú thương nọ và mang đi bao nhiêu của cải. Dân chúng trong thành đến kêu với vua:
– Tâu Ðại vương, có một tên cướp táo tợn đang vơ vét cả thành phố, xin ngài hãy sai bắt nó.
Vua ra lệnh cho quan tổng trấn bắt tên cướp. Trong đêm tối, quan tổng trấn bố trí người ở các nơi và bắt được tên cướp đang mang tiền bạc trong mình rồi mang y đến trước vua. Vua ra lệnh chém đầu. Quan tổng trấn trói quặt hai cánh tay tên cướp ra đằng sau, cột vào cổ y một vòng hoa Trúc Đào đỏ, rắc bụi gạch đá trên đầu y, lấy roi da quất vào y và đưa đi khắp công viên rồi dẫn y tới nơi hành quyết giữa những hồi trống vang động. Mọi người bảo:
– Tên cướp ngang tàng đã cướp khắp cả thành phố này bị bắt rồi.
Cả thành phố đều nô nức xôn xao.
Bấy giờ, tại Ba-la-nại có một kỳ nữ tên Sāmā, giá mỗi ngày phải trả cho nàng là một ngàn đồng. Nàng rất được vua sủng ái và có cả một đoàn người hầu gồm năm trăm nữ tỳ. Nàng đang đứng bên cửa sổ ở từng trên của lâu đài, trông thấy tên cướp đang bị dẫn đi. Bấy giờ, y có vẻ đứng đắn dễ thương, sừng sững giữa đám người, thật oai vang, và sáng chói như một Thiên thần. Thấy y bị dẫn đi qua như thế, nàng bỗng đâm ra yêu y và trong thâm tâm, nàng tự nghĩ: “Ta phải làm sao để chiếm được chàng làm chồng ta nhỉ?” Nàng lại bảo: “Có cách này đây”.
Rồi nàng sai các cô hầu gái đem một ngàn đồng đến cho quan tổng trấn và bảo:
– Hãy nói với ông ta rằng tên cướp ấy là anh của Sāmā, anh ta chỉ có thể trú ẩn tại nhà Sāmā mà thôi chứ không thể ở đâu khác được. Hãy xin ông ta nhận tiền này và để cho người tù ấy trốn thoát.
Cô hầu gái làm theo lời nàng. Nhưng quan tổng trấn bảo:
– Ðây là một tên cướp khét tiếng, y đã bị bắt như thế rồi, ta không để cho y tự do ra đi như vậy. Nhưng nếu ta tìm thấy được một người nào thay thế y, ta sẽ để y vào một chiếc xe phủ kín và gửi đến cho nàng.
Người nô tỳ về thuật lại cho chủ nghe như vậy.
Lúc bấy giờ có một phú thương trẻ tuổi nọ rất say mê Sāmā, mỗi ngày đều đến trao nàng một ngàn đồng. Vào lúc hoàng hôn của chính ngày hôm ấy, tình nhân của nàng lại đến nhà nàng như thường lệ cùng với số tiền kia. Sāmā nhận lấy tiền, đặt trên đùi và ngồi khóc. Khi được hỏi vì cớ sao nàng sầu bi như thế, nàng đáp:
– Chàng ơi, tên cướp ấy là anh của em, anh ấy không bao giờ đến thăm em vì người ta bảo em làm một nghề xấu xa. Khi em liên lạc với quan tổng trấn thì ông ta nhắn lại rằng nếu trao cho ông một ngàn đồng thì ông sẽ để cho tù nhân tự do ra đi. Bây giờ em chẳng kiếm đâu được người mang tiền đến cho quan tổng trấn?
Chàng tuổi trẻ vì quá yêu nàng, liền bảo:
– Tôi sẽ đi.
– Thế thì đi – nàng nói – và hãy cầm theo số tiền mà chàng đã mang đến cho em.
Thế là anh ta cầm lấy tiền và đến nhà quan tổng trấn. Quan tổng trấn giấu anh chàng phú thương vào một chỗ kín đáo rồi sai chở tên cướp trong một chiếc xe đóng kín đến nhà Sāmā. Rồi ông tự nghĩ: “Khắp xứ, ai cũng đều biết tên cướp này. Trước tiên phải chờ thật tối, khi mọi người đều lui về nghỉ, ta sẽ hành quyết người này”.
Ông ta kiếm cớ để hoãn lại cuộc hành quyết một lúc, rồi chờ cho ai nấy lui về nghỉ, ông mới cho một đại đội hộ tống chàng thương gia đến pháp trường. Ông sai lấy gươm chém đầu anh ta, xiên vào thân anh ta rồi quay về thành phố.
Từ đó, Sāmā không chịu tiếp một người đàn ông nào nữa cả. Nàng dành hết thời để vui thú với riêng tên cướp này mà thôi. Thế rồi tên cướp chợt nghĩ: “Nếu người đàn bà này đâm ra yêu một người nào khác nữa, nàng sẽ đưa ta đến chỗ chết để nàng vui thú với người ấy. Ta không nên ở đây lâu hơn nữa mà phải gấp gấp thoát đi mới được”.
Khi sắp ra đi, y lại nghĩ: “Ta không nên tay trắng mà ra đi, hãy lấy của nàng một số nữ trang”. Thế là một hôm y bảo nàng:
– Này em yêu, chúng ta cứ sống mãi trong nhà như những con vẹt được nuôi trong lồng. Hôm nào đó chúng ta nên đến giải trí trong vườn cây nhỉ?
Nàng thuận ý và chuẩn bị các thức ăn loại cứng và loại mềm, và đeo hết đồ trang sức cùng với y ngồi trên một chiếc xe đóng kín đi đến vườn cây. Trong lúc cả hai đang tiêu khiển, y tự nghĩ: “Bấy giờ là lúc ta nên trốn thoát”. Rồi tỏ ra say mê nàng mãnh liệt, y đưa nàng vào trong những bụi cây Kaṇavera rậm rồi ôm chầm lấy nàng, siết chặt nàng cho đến khi nàng bất tỉnh. Thả nàng xuống, ỵ lột hết nữ trang, gói vào trong chiếc áo ngoài của nàng và đặt gói lên vai rồi nhảy qua tường của vườn cây mà đi.
Khi hồi tỉnh, nàng đứng dậy và đến hỏi các người hầu gái xem phu quân trẻ tuổi của nàng ra sao rồi thì họ nói:
– Thưa phu nhân, chúng tôi không biết.
Nàng tự bảo: “Chàng nghĩ rằng ta đã chết nên sợ mà chạy trốn rồi”.
Sầu muộn vì nghĩ như thế, nàng quay về nhà và tự bảo:
– Chừng nào ta chưa gặp lại được trượng phu yêu dấu của ta thì ta quyết không nằm trên một giường nào sang trọng.
Thế là nàng vẫn nằm trên đất mà thôi.
Kể từ hôm ấy, nàng không mặc quần áo đẹp, không đeo hoa, không xức dầu thơm, và mỗi ngày nàng chỉ ăn một bữa cơm. Ðể quyết tìm lại người yêu bằng mọi cách, nàng gọi vài người diễn viên và cho họ một ngàn đồng. Họ hỏi:
– Thưa phu nhân, lấy tiền này chúng tôi phải làm gì?
Nàng trả lời:
– Hãy viếng khắp mọi nơi. Hãy đến từng làng, từng thành phố, từng kinh đô, tụ tập đám đông lại quanh các anh và cần nhất là phải hát bài hát này giữa mọi người.
Nàng dạy cho họ bài kệ đầu rồi dặn tiếp:
– Khi các anh hát bài hát ấy nếu chồng ta là một người trong đám đông thì chàng sẽ đến nói chuyện với các anh ngay. Bấy giờ, các anh hãy nói với chàng rằng ta hoàn toàn khỏe mạnh, rồi mang chàng về đây cho ta, còn nếu chàng từ chối hãy gởi tin cho ta hay.
Nàng cho họ tiền phí tổn trong cuộc hành trình rồi bảo họ ra đi.
Họ bắt đầu đi từ Ba-la-nại, cứ đến nơi này chỗ nọ kêu gọi dân chúng, cuối cùng họ đến một ngôi làng ở biên địa. Tên cướp từ khi tẩu thoát, đang sống ở nơi ấy. Các diễn viên tụ tập đám đông quanh họ và hát lên bài kệ đầu:
“Giữa tiết trời mùa xuân,
Hoa trúc đào chói sáng,
Chàng ôm chặt Sāmā,
Nói rằng ta vẫn khỏe.”
“Yaṁ taṁ vasantasamaye,
kaṇaveresu bhāṇusu;
Sāmaṁ bāhāya pīḷesi,
sā taṁ ārogyamabravi”.
Tên cướp nghe thế liền đến gần người diễn viên và nói:
– Bạn bảo Sāmā đang còn sống nhưng ta không tin đâu.
Rồi y đọc bài kệ thứ hai:
“Gió chẳng lay được núi,
Nếu gió dời được núi,
Gió dời cả Địa Cầu,
Sāmā đã qua đời,
Mà nói rằng vẫn khỏe.”
“Ambho na kira saddheyyaṁ,
yaṁ vāto pabbataṁ vahe;
Pabbatañce vahe vāto,
sabbampi pathaviṁ vahe;
Yattha sāmā kālakatā,
sā maṁ ārogyamabravi”.
Người diễn viên nghe các lời trên liền đọc bài kệ thứ ba:
“Nàng vẫn chưa qua đời,
Cũng không thích người khác,
Sāmā ăn một bữa,
Nguyện chỉ muốn gặp Ngài.”
“Na ceva sā kālakatā,
na ca sā aññamicchati;
Ekabhattikinī sāmā,
tameva abhikaṅkhati”.
Nghe xong, tên cướp liền bảo:
– Dù nàng còn sống hay đã chết, ta cũng không thích nàng.
Rồi y đọc bài kệ thứ tư:
“Ta không quen lâu dài,
Sāmā luôn thỏa thuận,
Liên tục, không bền vững,
Sāmā thay người khác,
Nên ta sẽ rời xa.”
“Asanthutaṁ maṁ cirasanthutena,
Nimīni sāmā adhuvaṁ dhuvena;
Mayāpi sāmā nimineyya aññaṁ,
Ito ahaṁ dūrataraṁ gamissan”ti.
Kaṇaverajātakaṁ aṭṭhamaṁ.
Các diễn viên trở về kể lại cho Sāmā mọi điều y đã nói với họ. Và nàng tràn đầy tiếc nuối, một lần nữa, nàng lại theo cuộc sống cũ của nàng.
*
Khi bậc Ðạo Sư thuyết giảng xong, Ngài tuyên thuyết Tứ Ðế, và ở phần kết thúc Tứ Ðế, Tỷ-kheo có tâm thế tục kia đắc quả Dự Lưu. Sau đó, Ngài nhận diện Tiền thân:
– Bấy giờ Tỷ-kheo này là con trai của phú thương, người vợ mà ông ta đã rời bỏ là Sāmā, còn chính Ta là tên cướp.