Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka

Chương Bốn
Catukkanipāta

Phẩm Kẻ Đốt Cốc
Kuṭidūsakavagga

Ja 324 Cammasāṭakajātaka

Chuyện này do bậc Ðạo Sư kể khi Ngài trú tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo mặc áo bằng da.

Áo ngoài áo trong của ông đều bằng da cả. Một hôm, khi ra khỏi Tinh xá để đi khất thực ở Xá Vệ, ông đến đấu trường của cừu đực. Một con cừu đực trông thấy ông, liền thối lui định húc ông. Vị Tỷ-kheo tự nghĩ: “Nó làm như thế là để tỏ kính phục ta đấy”. Và ông không chịu lùi bước. Con cừu phóng tới húc vào đùi ông, làm ông ngã xuống đất. Trường hợp kính chào ảo tưởng kia được đồn đại trong chúng Tỷ-kheo. Ðề mục được các Tỷ-kheo đem bàn tán trong Pháp đường là vị khất sĩ mặc áo da kia tưởng được kính chào như thế nào và gặp cái chết ra sao. Bậc Ðạo Sư bước vào và hỏi họ đang bàn tán việc gì. Sau khi nghe kể lại. Ngài dạy:

– Này các Tỷ-kheo, không phải chỉ bây giờ mà từ xưa kia cũng thế, tu sĩ ấy tưởng mình được kính chào và rồi phải mang lấy cái chết.

Rồi Ngài kể cho họ một chuyện đời xưa.

*

Ngày xưa, Bồ-tát sinh ra trong một gia đình thương gia và hành nghề buôn bán. Bấy giờ có một khất sĩ nọ, mặc quần áo bằng da đang đi khất thực, đến đấu trường của cừu đực và cừu đực thối lui khi đối diện với ông, ông tưởng nó làm thế là tỏ dấu hiệu kính trọng nên ông không rút lui. Ông nghĩ: “Trên toàn cõi đời này, chỉ riêng con cừu này nhận biết các công hạnh của ta.” Ông đứng đó, chấp tay giơ lên kính chào và đọc bài kệ đầu:

“Con thú bốn chân này,
Tốt lành và hiền thiện,
Trông cao quý, đáng yêu,
Có tiếng, lại tôn kính,
Trước vị Bà-la-môn,
Thượng đẳng, có chú thuật.”
“Kalyāṇarūpo vatayaṁ catuppado,
Subhaddako ceva supesalo ca;
Yo brāhmaṇaṁ jātimantūpapannaṁ,
Apacāyati meṇḍavaro yasassī”.

Bây giờ một vị thương gia có trí tuệ đang ngồi trong cửa hàng mình, muốn can ngăn vị khất sĩ, liền đọc bài kệ thứ hai:

“Hỡi này, Bà-la-môn,
Mới nhìn, chớ nên tin,
Thú bốn chân lùi bước,
Phóng mạnh để tấn công.”
“Mā brāhmaṇa ittaradassanena,
Vissāsamāpajji catuppadassa;
Daḷhappahāraṁ abhikaṅkhamāno,
Avasakkatī dassati suppahāraṁ”.

Trong lúc vị thương gia có trí tuệ ấy còn đang nói, con cừu đực phóng tới thật nhanh và húc vào đùi khất sĩ, làm ông ngã xuống. Ông muốn cuồng lên vì đau đớn, và cứ nằm đó kêu than. Sự việc ấy được bậc Ðạo Sư diễn tả bằng bài kệ thứ ba:

“Xương đùi bị gãy nát,
Tay nải lại bị rơi,
Vật dụng Bà-la-môn,
Rớt bể văng tứ tung,
Đưa hai tay giơ lên,
Chạy khóc lóc, than vãn,
Bà-la-môn bị đánh.”
“Ūruṭṭhi bhaggaṁ pavaṭṭito khāribhāro,
Sabbañca bhaṇḍaṁ brāhmaṇassa bhinnaṁ;
Ubhopi bāhā paggayha kandati,
Abhidhāvatha haññate brahmacārī.”

Và vị khất sĩ đọc bài kệ thứ tư:

“Kẻ bị húc nằm dài,
Tôn kính chỗ không đáng,
Như tôi, kẻ thiếu trí,
Bị chết bởi con cừu.”
“Evaṁ so nihato seti,
yo apūjaṁ pasaṁsati;
Yathāhamajja pahato,
hato meṇḍena dummatī”ti.

Cammasāṭakajātakaṁ catutthaṁ.

Ông ta than vãn như thế rồi sau đó chết đi.

*

Sau khi chấm dứt bài thuyết giảng, bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:

– Người mặc áo da hôm nay và thời xưa ấy cũng là một. Còn ta là vị thương gia có trí tuệ kia.