Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka
Chương Bốn
Catukkanipāta
Phẩm Kẻ Đốt Cốc
Kuṭidūsakavagga
Ja 329 Kāḷabāhujātaka
Chuyện này do bậc Ðại Sư kể khi Ngài trú lại Trúc Lâm về việc Ðề-bà-đạt-đa mất các lợi dưỡng và danh vọng.
Khi Ðề-bà-đạt-đa đã nuôi lòng hiềm thù đức Phật một cách phi pháp và sai một xạ thủ giết Ngài, tội lỗi của ông ai ai cũng biết qua việc ông thả con voi Nālāgiri (để làm hại đức Phật). Thế rồi mọi người lấy mất trú xứ và các khẩu phần của ông và vua chẳng đoái hoài đến ông nữa. Khi đã mất nguồn lợi dưỡng và danh vọng, ông ta đi khắp nơi sống bằng cách xin các nhà quyền quí.
Các Tỷ-kheo bắt đầu bàn tán trong Pháp đường rằng Ðề-bà-đạt-đa đã nghĩ ra cách thu đạt lợi dưỡng và danh vọng thế nào và khi đã kiếm được chúng thì ông ta lại không thể giữ được chúng. Bậc Ðạo Sư đến và hỏi các Tỷ-kheo đang ngồi bàn việc gì; khi nghe kể lại, Ngài dạy:
– Này các Tỷ-kheo, chẳng phải chỉ bây giờ mà xưa kia cũng thế, Ðề-bà-đạt-đa đã bị tước mất các lợi dưỡng và danh vọng.
Rồi Ngài kể cho họ nghe một chuyện đời xưa.
*
Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Ba-la-nại, Bồ-tát là một con vẹt tên là Rādha. Ngài là một con vẹt khỏe mạnh, chân và cánh đều toàn hảo. Con vẹt em trai ngài tên là Potthapāda. Một người bẫy chim kia bẫy được đôi chim này và mang chúng đến dâng vua Ba-la-nại. Vua bỏ cả hai con vào trong một chiếc lồng bằng vàng, chăm sóc chúng, cho chúng ăn mật và bắp rang đựng trong một chiếc đĩa bằng vàng và cho uống nước đường. Chúng được chú ý chăm sóc đặc biệt, và đạt lợi dưỡng danh vọng cao vời nhất.
Thế rồi một người thợ rừng nọ mang đến dâng vua một con khỉ đen lớn tên là Kālabāhu (Ðen lớn). Vì khi đến sau các con vẹt nên nó nhận được lợi dưỡng và cung kính nhiều hơn, trong khi ấy đôi vẹt lại không còn được trọng vọng như trước.
Bồ-tát nhờ có các đức tính của bậc Giác Ngộ nên chẳng nói một lời, nhưng em ngài vì không có đức tính ấy nên không thể chịu nổi sự trọng vọng mà người ta dành cho con khỉ, liền nói:
– Anh ơi, trước kia, ở cung điện vua, họ cho chúng ta thức ăn ngon, còn bây giờ chúng ta chẳng được gì cả, họ dâng hết mọi thứ cho con khỉ Kālabāhu. Vì chúng ta không nhận được lợi dưỡng trọng vọng do vua ban. Nơi đây, chúng ta phải làm gì chứ? Này chúng ta hãy đi vào rừng mà sống.
Vẹt em nói thế và đọc bài kệ đầu:
“Cơm nước được Vua ban,
Nay khỉ hưởng một mình,
Rādha, hãy vào rừng,
Tôn kính và tài sản,
Cả hai đều chẳng có.”
“Yaṁ annapānassa pure labhāma,
Taṁ dāni sākhamigameva gacchati;
Gacchāma dāni vanameva rādha,
Asakkatā casma dhanañjayāya”.
Rādha nghe thế liền đọc bài kệ tiếp:
“Được lợi hay mất lợi,
Được danh hay mất danh,
Được khen hay bị chê,
Hạnh phúc hay đau khổ,
Pháp thường chuyển ở người,
Hỡi Poṭṭhapāda,
Việc gì em sầu muộn?”
“Lābho alābho yaso ayaso ca,
Nindā pasaṁsā ca sukhañca dukkhaṁ;
Ete aniccā manujesu dhammā,
Mā soci kiṁ socasi poṭṭhapāda”.
Nghe thế, Potthapāda vẫn không thể bỏ được hiềm thù với con khỉ liền đọc bài kệ thứ ba:
“Rādha, anh hiền trí,
Hẳn biết việc xảy ra,
Ai sẽ đuổi khỉ kia,
Ra khỏi chốn Hoàng Triều?”
“Addhā tuvaṁ paṇḍitakosi rādha,
Jānāsi atthāni anāgatāni;
Kathaṁ nu sākhāmigaṁ dakkhisāma,
Niddhāvitaṁ rājakulatova jammaṁ”.
Rādha nghe thế liền đọc bài kệ thứ tư:
“Nó nhúc nhích lỗ tai,
Nó làm mặt nhăn nhó,
Làm các vương tử sợ,
Cơm nước sẽ lìa xa.”
“Cāleti kaṇṇaṁ bhakuṭiṁ karoti,
Muhuṁ muhuṁ bhāyayate kumāre;
Sayameva taṁ kāhati kāḷabāhu,
Yenārakā ṭhassati annapānā”ti.
Kāḷabāhujātakaṁ navamaṁ.
Chỉ ít lâu sau, khỉ ta lúc lắc đôi tay, chọc phá làm cho các vương tử bé nhỏ sợ hãi la ré lên. Vua hỏi xem việc gì đã xảy ra và khi nghe kể lý do, ngài phán:
– Ðuổi nó đi!
Thế là con khỉ bị đuổi đi và đôi vẹt lại trở về hoàn cảnh như trước, được lợi dưỡng và trọng vọng.
*
Khi thuyết giảng xong, bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:
– Bấy giờ, Ðề-bà-đạt-đa là Kālabāhu, Ānanda là Potthapāda, còn Ta là Rādha.