Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka

Chương Bốn
Catukkanipāta

Phẩm Chim Cu
Kokilavagga

Ja 333 Pakkagodhajātaka

Chuyện này do bậc Ðại Sư kể khi Ngài trú tại Kỳ Viên về một người chủ đất nọ. Câu chuyện khởi đầu đã được kể đầy đủ trước đây (Ja 328). Nhưng ở đây, khi hai vợ chồng đi đòi nợ trở về, trên đường họ gặp một số người đi săn, những người này cho họ một con tắc kè quay và bảo cả hai hãy ăn món ấy. Người chồng bảo vợ đi kiếm nước, rồi anh ta ăn hết cả con tắc kè. Khi vợ trở lại, anh ta nói:

– Này em, con tắc kè đã chạy mất rồi!

Nàng nói:

– Ðược rồi, thưa chàng, con tắc kè chạy rồi thì ai làm gì được?
Nàng uống một ít nước, sau đó cả hai đến Kỳ Viên. Khi ngồi hầu bậc Ðạo Sư, Ngài hỏi người vợ như sau:

– Này cư sĩ, ông này có ân cần, thương yêu và giúp đỡ bà không?
Nàng trả lời:

– Con thương yêu, ân cần với chàng, nhưng chàng chẳng hề thương yêu con.

Bậc Ðạo Sư dạy:

– Ðược rồi, giả như ông đã cư xử với bà như thế thì cũng chớ buồn rầu. Khi ông nhớ lại các đức hạnh của bà, ông sẽ ban riêng cho bà quyền lực tối cao.
Rồi do yêu cầu của hai vợ chồng. Ngài kể một chuyện đời xưa.

*

Chuyện kể này cũng giống chuyện kể trên, nhưng ở đây, khi hai vợ chồng thái tử đang trên đường trở về cung vua, một đám thợ săn thấy họ quá khốn khổ, đã cho họ một con tắc kè quay và bảo họ chia nhau ăn. Người vợ lấy một cây leo làm dây cột nó rồi xách nó theo dọc đường. Khi đến một cái hồ, họ rời đường chính và đến ngồi dưới một gốc cây đa. Thái tử bảo:

– Này em, hãy đi xuống hồ, dùng một ngọn lá sen mà kiếm nước, sau đó chúng ta sẽ ăn phần thịt này.
Người vợ treo con tắc kè lên một cành cây và đi kiếm nước. Người chồng ăn hết cả con tắc kè, ngồi quay mặt đi. Khi nàng mang nước về, chàng nói:

– Này em, con tắc kè đã tụt xuống cành cây và chui vào một đụn kiến. Ta chạy theo và chộp được chóp đuôi nó. Nhưng nó đứt đôi ra và nó chui biến vào trong lỗ, để lại phần đuôi mà ta nắm được đây.

– Ðược rồi chàng ạ – nàng nói – chúng ta biết tính sao được khi con tắc kè đã nướng lại chạy thoát đi? Nào,chúng ta hãy lên đường!

Uống nước xong, hai vợ chồng đi đến Ba-la-nại. Thái tử lên ngôi, phong cho vợ làm chánh hoàng hậu nhưng đó chỉ là một cái chức hờ, vua chẳng ban cho nàng danh vọng gì cho nàng cả.
Bồ-tát muốn chiếm danh dự cho nàng nên đứng trước vua, ngài hỏi nàng:

– Tâu hoàng hậu, chẳng có lúc nào chúng thần được lệnh bà cho thứ gì cả? Tại sao lệnh bà lại chẳng kể gì đến chúng thần thế?
Hoàng hậu đáp:

– Này hiền khanh, ta chẳng nhận được gì của đức vua cả thì làm sao ta có thể ban tặng cho khanh được? Ðức vua có thể ban tặng cho ta thứ gì nào? Hồi chúng ta còn trong rừng, ngài đã một mình ăn hết con tắc kè nướng.

– Tâu hoàng hậu, – Bồ-tát nói, – Có lẽ đức vua không làm như thế đâu, lệnh bà chớ nói về đức vua như thế.
Hoàng hậu đáp:

– Này khanh, sự việc này còn chưa rõ đối với khanh nhưng đã quá rõ đối với vua và ta.
Rồi hoàng hậu đọc bài kệ đầu:

“Bậc thủ lãnh Xa Binh,
Ở trong rừng, trước kia,
Ta đã hiểu rõ Ngài,
Mặc y phục vỏ cây,
Nịt lại, gươm buộc chặt,
Mà con tắc kè nướng,
Chạy thoát từ cành sung.”
“Tadeva me tvaṁ vidito,
vanamajjhe rathesabha;
Yassa te khaggabaddhassa,
sannaddhassa tirīṭino;
Assatthadumasākhāya,
pakkā godhā palāyatha”.

Hoàng hậu bày tỏ lỗi lầm của vua như thế trước các triều thần. Bồ-tát nghe xong liền nói:

– Tâu hoàng hậu, từ khi đức vua không còn yêu lệnh bà nữa, tại sao bà còn tiếp tục sống nơi đây làm cho cả hai người phải phiền hà như thế?
Rồi ngài đọc hai bài kệ:

“Kính lễ người kính lễ,
Cống hiến người cống hiến,
Làm việc người đang làm,
Ai không muốn lợi ích,
Chớ làm điều lợi ích,
Ai không muốn gắn bó,
Chớ có nên gắn bó.
“Name namantassa bhaje bhajantaṁ,
Kiccānukubbassa kareyya kiccaṁ;
Nānatthakāmassa kareyya atthaṁ,
Asambhajantampi na sambhajeyya.

Từ bỏ người bỏ ta,
Chớ thương, không gắng bó,
Với người tâm hờ hững,
Chim biết cây hết trái,
Bay đi tìm cây khác,
Thế gian thật rộng lớn.”
Caje cajantaṁ vanathaṁ na kayirā,
Apetacittena na sambhajeyya;
Dijo dumaṁ khīṇaphalanti ñatvā,
Aññaṁ samekkheyya mahā hi loko”.

Khi nghe Bồ-tát nói, vua nhớ lại những đức hạnh của hoàng hậu, liền bảo:

– Này ái hậu, đã lâu ta không để ý đến đức hạnh của nàng, nhưng qua lời nói của bậc Hiền trí này, ta nhận biết các đức hạnh ấy. Hãy thứ lỗi cho ta. Trọn vương quốc này của ta, ta tặng riêng nàng đấy.
Rồi vua đọc bài kệ thứ tư:

“Hỡi nữ Sát-đế-lỵ,
Thể hiện lòng biết ơn,
Quyền quân vương sẵn có,
Ta trao nàng quyền uy,
Nàng ước muốn điều gì,
Ta cho nàng điều ấy.”
“So te karissāmi yathānubhāvaṁ,
Kataññutaṁ khattiye pekkhamāno;
Sabbañca te issariyaṁ dadāmi,
Yassicchasī tassa tuvaṁ dadāmī”ti.

Pakkagodhajātakaṁ tatiyaṁ.

Nói xong vua ban quyền lực tối cao cho hoàng hậu và tự nghĩ: “Chính nhờ người ấy mà ta nhớ lại các đức hạnh của nàng”. Vua cũng ban quyền cao cho vị Hiền trí ấy.

*

Bậc Ðạo Sư chấm dứt bài thuyết giảng và tuyên thuyết Tứ Ðế. Ở phần kết thúc Tứ Ðế, cả hai vợ chồng ấy đều đắc quả Dự Lưu.
Và bậc Ðaọ Sư nhận diện Tiền thân:

– Hai vợ chồng trong chuyện ngày nay cũng chính là hai vợ chồng trong chuyện ngày xưa, còn Ta chính là vị Hiền trí.