Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka

Chương Bốn
Catukkanipāta

Tiểu Phẩm Chim Cu
Cūḷakuṇālavagga

Ja 345 Gajakumbhajātaka

Chuyện này do bậc Ðạo sư kể tại Kỳ Viên về một Tỷ-Kheo lười biếng.

Nghe nói ông ta là một người thuộc dòng cao quí và sống ở Xá-vệ. Sau khi đã nhất tâm theo Giáo pháp và thọ giới, ông lại trở nên lười biếng. Ðối với việc học đạo, thuyết pháp, thiền định, đi khất thực thuộc bổn phận của tu sĩ, ông ta đã không thực hiện đầy đủ, bị tội lỗi tấn công trấn áp và người ta luôn luôn trông thấy ông ở các chỗ nghĩ chân công cộng.

Các Tỷ-Kheo bàn tán tính lười biếng của ông trong Pháp đường:

– Này các Hiền hữu, người ấy sau khi thọ giới trong một Giáo pháp cao vời dẫn đến giải thoát lại tiếp tục lười biếng, giải đãi và bị tội lỗi tấn công trấn áp.

Bậc Ðạo sư đến và hỏi các Tỷ-Kheo họp lại bàn tán việc gì. Khi nghe thuật chuyện xong, Ngài dạy:

– Này các Tỷ-Kheo, không phải chỉ bây giờ mà từ xưa kia, ông ấy cũng đã lười biếng.

Rồi Ngài kể một câu chuyện đời xưa.

*

Ngày xưa, khi vua Brahmadatta đang trị vì xứ Ba-la-nại, Bồ-Tát là quan đại thần được trọng vọng của vua. Nhà vua có khuynh hướng lười biếng và Bồ-Tát đang tìm mọi cách để vua tỉnh ngộ.

Một hôm, vua vào trong vườn cây cùng với quan đại thần của mình và trong lúc đang dạo chơi, vua trông thấy một con Rùa lười biếng. Người ta bảo rằng những con vật biếng nhác như con này, dù di chuyển suốt cả ngày, cũng chỉ nhích đi được một hai phân mà thôi.

Vua trông thấy nó bèn hỏi:

– Này bạn, con vật ấy tên gì thế?

Bồ-Tát trả lời:

– Tâu Ðại vương, đây là một con Rùa; nó quá lười chậm đến nỗi dù nó di chuyển suốt cả ngày cũng chỉ dịch được một hai phân mà thôi.

Rồi ngài gọi con Rùa và nói:

– Này anh Rùa, bộ dáng anh thật chậm chạp. Giả như có hỏa hoạn phát sinh trong rừng thì anh làm gì đây?

Rồi ngài liền đọc bài kệ đầu:

“Khi lửa cháy lan rừng,
Khói dày đặt tối đen,
Rùa bò chậm như vậy,
Ngươi phải làm thế nào?”
“Vanaṁ yadaggi dahati,
pāvako kaṇhavattanī;
Kathaṁ karosi pacalaka,
evaṁ dandhaparakkamo”.

Rùa nghe thế liền đọc bài kệ thứ hai:

“Nhiều lỗ hổng trong cây,
Nhiều khe trên mặt đất,
Nếu không tới nơi ấy,
Tôi đi đến mạng chung.”
“Bahūni rukkhachiddāni,
pathabyā vivarāni ca;
Tāni ce nābhisambhoma,
hoti no kālapariyāyo”.

Bồ-tát nghe xong liền đọc hai bài kệ tiếp:

“Ai vội khi cần chậm,
Ai chậm khi cần vội,
Mục đích bị tiêu tàn,
Như giẫm chiết lá khô.
“Yo dandhakāle tarati,
taraṇīye ca dandhati;
Sukkhapaṇṇaṁva akkamma,
atthaṁ bhañjati attano.

Ai chậm khi cần chậm,
Ai vội khi cần vội,
Mục đích được tròn đủ,
Như trăng tròn trong đêm.”
Yo dandhakāle dandheti,
taraṇīye ca tārayi;
Sasīva rattiṁ vibhajaṁ,
tassattho paripūratī”ti.

Gajakumbhajātakaṁ pañcamaṁ.

Vua nghe các lời này của Bồ-tát, từ đó không còn biếng nhác nữa.

*

Bậc Ðạo Sư chấm dứt bài thuyết giảng rồi nhận diện Tiền thân:

– Bấy giờ, Tỷ-kheo biếng nhác kia là con Rùa, còn Ta là vị hiền trí nọ.