Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka

Chương Sáu
Chakkanipāta

Phẩm Avāriya
Avāriyavagga

Ja 377 Setaketujātaka

Bậc Ðạo Sư kể chuyện này trong lúc trú tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo lừa dối.

Hoàn cảnh câu chuyện sẽ xuất hiện trong Tiền thân Uddāla, số 487.

*

Ngày xưa, khi vua Brahmadatta trị vì ở Ba-la-nại, Bồ-tát là một giáo sư danh tiếng lừng lẫy và dạy thánh kinh cho năm trăm đồ đệ. Vị huynh trưởng trong bọn là Setaketu, xuất thân từ một gia đình Bà-la-môn miền Bắc, vốn rất tự cao về giai cấp mình.

Một hôm chàng ra khỏi thành phố cùng bè bạn, lúc trở về, chàng thấy một kẻ Chiên-đà-la (Candāla):

– Anh là ai? Chàng hỏi.

– Tôi là một Chiên-đà-la.

Vị ấy sợ ngọn gió sau khi chạm vào người kẻ Chiên-đà-la sẽ đụng vào thân mình, nên thốt lên:

– Ðồ khốn kiếp, này tên Chiên-đà-la xui xẻo kia, hãy tránh gió mau.

Rồi chàng chạy nhanh về phía gió. Song kẻ Chiên-đà-la cũng nhanh chân bắt kịp chàng và đứng trước gió cản. Chàng lại càng phỉ báng mạ lỵ kẻ kia nhiều hơn nữa. Kẻ Chiên-đà-la hỏi:

– Ông là ai?

– Ta là một thư sinh Bà-la-môn.

– Tốt lắm, nếu vậy thì ông có thể đáp câu hỏi của tôi.

– Ðúng vậy.

– Còn nếu ông không đáp được, tôi sẽ kẹp ông lại giữa hai chân tôi đấy.

Vị Bà-la-môn đầy tự tin, bảo:

– Cứ làm ngay đi.

Kẻ Chiên-đà-la muốn làm cả hội chúng hiểu chuyện này, liền hỏi:

– Này thanh niên Bà-la-môn, các phương hướng là gì?

– Ðó là bốn phương: Ðông, Tây, Nam, Bắc.

Kẻ Chiên-đà-la bảo:

– Tôi không hỏi loại phương hướng đó, còn ông không biết ngay đến chuyện này, mà lại ghê tởm luôn cả ngọn gió đụng vào người tôi!

Thế là kẻ ấy chụp lấy vai chàng đè xuống kẹp vào giữa hai chân mình.

Các học trò kia đem chuyện ấy kể với thầy. Vị thầy bảo:

– Này cậu Setaketu, cậu đã bị kẹp giữa hai chân một kẻ Chiên-đà-la ấy à?

– Thưa thầy, vâng, thằng oắt con của một tên nô lệ đã kẹp đệ tử giữa hai chân nó và bảo: “Ông này không biết ngay các phương hướng”. Nhưng nay đệ tử đã biết phải làm gì với nó rồi.

Và như vậy, chàng lại phỉ báng kẻ Chiên-đà-la một cách giận dữ. Vị thầy khuyên nhủ:

– Này cậu Setaketu, đừng giận nó, nó có trí tuệ cao đấy. Nó đã hỏi cậu về một loại phương hướng khác, chứ không phải loại này. Thứ mà cậu không thấy, không nghe, không hiểu, còn cao xa hơn thứ mà cậu đã thấy và nghe nữa.

Rồi ngài ngâm hai câu kệ để khuyến giáo:

“Này con, chớ nóng giận,
Nóng giận là không tốt,
Điều con chưa thấy, nghe,
Này Setaketu,
Một phương, mẹ và cha,
Một phương là thầy giáo.
“Mā tāta kujjhi na hi sādhu kodho,
Bahumpi te adiṭṭhamassutañca;
Mātā pitā disatā setaketu,
Ācariyamāhu disataṁ pasatthā.

Gia chủ thí y phục,
Cho ăn và cho uống,
Vị ấy là một phương,
Này Setaketu,
Tầm cầu phương tối thượng,
Thoát khổ đạt an vui.”
Agārino annadapānavatthadā,
Avhāyikā tampi disaṁ vadanti;
Esā disā paramā setaketu,
Yaṁ patvā dukkhī sukhino bhavanti”.

Như vậy, Bồ-tát giảng giải bốn phương cho thanh niên Bà-la-môn này, song chàng nghĩ: “Ta đã bị kẹp giữa hai chân một kẻ Chiên-la-đà”, liền rời nơi ấy và đến Takkasilā học đủ mọi môn nghệ thuật với một giáo sư danh tiếng lẫy lừng. Sau đó, được thầy cho phép, chàng rời Takkasilā, vừa du hành đây đó, vừa học tập mọi nghề thực tiễn.

Khi đến một làng biên địa, chàng gặp năm trăm nhà khổ hạnh sống gần đó và được thọ giới tu hành. Chàng học hỏi được mọi nghệ thuật, Kinh điển và các phương pháp thực hành, rồi tất cả cùng vị ấy đi đến Ba-la-nại

Hôm sau chàng đi vào cung đình khất thực. Vua hoan hỷ trước phong cách các vị khổ hạnh, liền cúng dường thực phẩm ngay tại cung vua, và mời các vị ở lại ngự viên. Một hôm vua bảo trong lúc cúng dường thực phẩm:

– Chiều tối nay trẫm sẽ đến đảnh lễ các Tôn giả ngay tại ngự viên.

Setaketu liền đến ngự viên, triệu tập các vị khổ hạnh và bảo:

– Các Tôn giả, hôm nay đức vua sẽ đến. Chỉ cần một lần hòa hợp với vua chúa, người ta có thể sống sung sướng suốt cả đời. Vậy bây giờ một số vị làm kiểu khổ hình bằng cách lắc mạnh người, một số vị nằm trên giường gai, một số vị chịu đựng năm ngọn lửa, một số thực hành khổ hạnh bằng cách ngồi xổm, một số nhào lộn, một số đọc kinh.

Sau khi ra lệnh xong, chính vị ấy ngồi tại cửa am thất với gối dựa, đặt quyển sách bao bìa sáng loáng trên một giá gỗ có sơn và giảng kinh cho đám học trò thông minh chừng bốn năm người. Vừa lúc ấy nhà vua đến, thấy họ đang diễn trò khổ hạnh giả dối này lại rất hài lòng. Vua đến gần Setaketu, kính vái chàng, rồi ngồi xuống một bên, sau đó ngâm vần kệ thứ ba nói chuyện với vị tế sư của hoàng gia:

“Y da dê thô cứng,
Tóc bện, hàm răng bẩn,
Lấm lem, đọc chú thuật,
Việc cõi người phải chăng,
Bậc trí giải thoát khổ.”
“Kharājinā jaṭilā paṅkadantā,
Dummakkharūpā yeme jappanti mante;
Kacci nu te mānusake payoge,
Idaṁ vidū parimuttā apāyā”.

Vị tế sư nghe vậy, liền đáp vần kệ thứ tư:

“Bậc trí thức làm ác,
Không thực hành thiện hạnh,
Nếu không có thực hành,
Vệ-đà biết ngàn câu,
Cũng không giải thoát khổ.”
“Pāpāni kammāni katvāna rāja,
Bahussuto ce na careyya dhammaṁ;
Sahassavedopi na taṁ paṭicca,
Dukkhā pamucce caraṇaṁ apatvā”.

Khi vua nghe lời này, liền lấy lại mọi ân sủng dành cho đám khổ hạnh kia. Setaketu nghĩ thầm: “Nhà vua ham thích đám khổ hạnh, song tế sư này đã phá hoại như thể lấy rìu chặt ngang sở thích của vua. Ta phải nói chuyện với tế sư mới được”. Do thế, chàng ngâm vần kệ thứ năm nói chuyện với tế sư:

“Nếu không có thực hành,
Vệ-đà biết ngàn câu,
Cũng không giải thoát khổ,
Vệ-đà là vô dụng,
Chế ngự là sự thật.”
“Sahassavedopi na taṁ paṭicca,
Dukkhā pamucce caraṇaṁ apatvā;
Maññāmi vedā aphalā bhavanti,
Sasaṁyamaṁ caraṇameva saccaṁ”.

Vị tế sư nghe vậy, liền đáp vần kệ thứ sáu:

“Vệ-đà không vô dụng,
Chế ngự là sự thật,
Vệ-đà mang danh tiếng,
Thực hành đạt an tịnh.”
“Na heva vedā aphalā bhavanti,
Sasaṁyamaṁ caraṇameva saccaṁ;
Kittiñhi pappoti adhicca vede,
Santiṁ puṇeti caraṇena danto”ti.

Setaketujātakaṁ dutiyaṁ.

Như vậy, vị tế sư bài bác giáo lý của Setaketu. Ngài khuyên cả đám khổ hạnh hoàn tục, cho họ gươm, giáo, mộc để làm quan thị vệ cao cấp hầu cận vua. Từ đó người ta bảo dòng dõi quan thị vệ cao cấp xuất hiện.

*

Khi chấm dứt Pháp thoại này, bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:

– Thời ấy, Setaketu là Tỷ-kheo lừa dối này, kẻ Chiên-đà-la là Sāriputta và tế sư của nhà vua chính là Ta.