Chuyện Tiền Thân Đức Thế Tôn
Jātaka
Chương Năm
Pañcakanipāta
Phẩm Bông Tai Ngọc
Maṇikuṇḍalavagga
Ja 356 Koraṇḍiyajātaka
Chuyện này do bậc Ðạo Sư kể khi ngài trú tại Kỳ Viên về Tướng quân Chánh pháp Sāriputta.
Trong truyền khi có bọn người ác như thợ săn, chài lưới v.v… đến với ngài, Trưởng lão đều giảng đạo đức cho họ, và ngài cũng giảng cho bất cứ ai mà ngài có dịp gặp. Ngài bảo:
– Hãy nhận Giáo Pháp.
Do lòng tôn kính Trưởng Lão, họ không thể cưỡng lời ngài. Và khi nhận Giáo pháp xong, họ không thể hành trì mà ai nấy cứ tiếp tục theo lối làm ăn riêng của mình. Trưởng lão đến thổ lộ với chúng Tỷ-Kheo để hỏi ý kiến:
– Này các Hiền giả, những người ấy được tôi truyền Pháp, nhưng không giữ đạo.
Các Tỷ-Kheo trả lời:
– Thưa Tôn giả, ngài giảng Pháp cho họ trái với mong ước của họ và vì họ không dám cưỡng lại lời ngài nên họ chấp nhận đấy thôi. Từ nay ngài chớ giảng Pháp cho những người như thế.
Trưởng lão không thuận ý.
Nghe được chuyện ấy, các Tỷ-Kheo bắt đầu bàn tán trong Pháp đường cách Trưởng lão Sāriputta đã thuyết Pháp cho bất cứ ai mà ngài gặp. Bậc Ðạo Sư đến hỏi các Tỷ-Kheo đang họp bàn chuyện gì. Khi nghe kể lại, Ngài dạy:
– Này các Tỷ-Kheo, không phải chỉ bây giờ mà xưa kia cũng thế, ông ấy giảng pháp cho bất cứ ai mà ông gặp dù họ chẳng yêu cầu.
Rồi Ngài kể một chuyện quá khứ.
*
Ngày xưa khi vua Brahmadatta trì vị ở Ba-la-nại, Bồ-tát sinh ra và lớn lên trong gia đình rồi trở thành đệ tử trưởng của một giáo sư lừng danh tại Takkasilā. Bấy giờ vị giáo sư giảng đạo pháp cho bất cứ người nào mà ông có thể gặp như những người đánh cá v.v… Dù họ không muốn, ông luôn bảo họ nhận pháp. Nhưng dù họ đã nhận pháp, họ cũng không giữ đạo. Giáo sư nói điều ấy cho các môn đệ nghe. Các môn đệ thưa:
– Thưa thầy, thầy thuyết giảng cho họ ngược lại với những mong cầu của họ và do đó, họ phá bỏ pháp. Từ nay, thầy hãy thuyết giảng cho những kẻ nào muốn nghe thầy thôi chứ đừng thuyết giảng cho những ai không muốn.
Vị giáo sư rất ân hận nhưng ông cứ giảng pháp cho bất cứ ai mà ông được gặp.
Một hôm, một số người từ một ngôi làng kia đến mời giáo sư tham dự cuộc dâng bánh cho các Bà-la-môn. Ông cho gọi vị môn đệ tên là Kārandiya và bảo:
– Này con, ta không đi, con hãy đến đó với năm trăm môn đệ này rồi nhận bánh và mang về phần bánh chia cho ta.
Ông sai vị môn đệ ấy như thế. Vị môn đệ ấy ra đi. Trên đường về, chàng trông thấy một cái hang và chợt có ý nghĩ: “Thầy ta giảng pháp cho bất cứ ai ngài gặp mà không cần họ yêu cầu. Từ nay ta chỉ khiến ngài giảng cho những ai muốn nghe ngài thôi”.
Thế rồi trong khi các môn đệ khác đang ngồi nghỉ thoải mái, chàng đứng lên đi khuân những tảng đá lớn ném vào trong hang, chàng cứ khuân đá ném mãi. Những người kia đứng dậy và nói:
– Này đại huynh, anh đang làm gì thế?
Kārandiya không nói một lời nào. Họ vội trở về kể chuyện cho thầy họ nghe. Vị thầy đến nói chuyện với Kārandiya bằng bài kệ đầu:
“Con một mình trong Rừng,
Khuân vác từng tảng đá,
Vội vã lấp hang núi,
Này Kāraṇḍiya,
Lợi ích gì làm vậy?”
“Eko araññe girikandarāyaṁ,
Paggayha paggayha silaṁ pavecchasi;
Punappunaṁ santaramānarūpo,
Koraṇḍiya ko nu tava yidhattho”.
Nghe thế Kārandiya muốn thức tỉnh thầy mình liền đọc bài kệ:
“Địa cầu giáp đại dương,
San bằng đồi, núi nọ,
Phẳng như lòng bàn tay,
Con ném đá vào hang.”
“Ahañhimaṁ sāgara sevitantaṁ,
Samaṁ karissāmi yathāpi pāṇi;
Vikiriya sānūni ca pabbatāni ca,
Tasmā silaṁ dariyā pakkhipāmi”.
Thầy Bà-la-môn nghe thế liền đọc bài kệ thứ ba:
“Người sử dụng bàn tay,
Sao san bằng địa cầu,
Này Kāraṇḍiya,
Chết trước khi lấp đầy.”
“Nayimaṁ mahiṁ arahati pāṇikappaṁ,
Samaṁ manusso karaṇāya meko;
Maññāmimaññeva dariṁ jigīsaṁ,
Koraṇḍiya hāhasi jīvalokaṁ”.
Người môn đệ nghe xong liền đọc bài kệ thứ tư:
“Người không thể làm được,
San bằng địa cầu này,
Cũng vậy, Bà-la-môn,
Tư kiến người khác nhau,
Thầy dạy họ thế nào?”
“Sace ahaṁ bhūtadharaṁ na sakkā,
Samaṁ manusso karaṇāya meko;
Evameva tvaṁ brahme ime manusse,
Nānādiṭṭhike nānayissasi te”.
Nghe thế, vị giáo sư trả lời thích đáng, bấy giờ ông hiểu rằng những người khác có thể không giống như ông. Ông tự nhủ: “Ta sẽ không làm như thế nữa”, và đọc bài kệ thứ năm:
“Này Kāraṇḍiya,
Con tóm tắt lời khuyên,
Địa cầu không thể phẳng,
Với con người cũng vậy.”
“Saṅkhittarūpena bhavaṁ mamatthaṁ,
Akkhāsi koraṇḍiya evametaṁ;
Yathā na sakkā pathavī samāyaṁ,
Kattuṁ manussena tathā manussā”ti.
Koraṇḍiyajātakaṁ chaṭṭhaṁ.
Giáo sư ca ngợi môn đệ của mình. Và vị môn đệ sau khi khuyến dụ thầy mình như vậy liền dẫn thầy về nhà.
*
Bậc Ðạo Sư chấm dứt bài giảng và nhận diện Tiền thân:
– Bấy giờ Xá-lợi-phất là người Bà-la-môn, còn Ta chính là môn sinh Kārandiya.