Chuyện Tiền Thân Đức Phật
Jātaka

Chương Ba
Tikanipāta

Phẩm Hoa Sen
Padumavagga

Ja 268 Ārāmadūsakajātaka

Chuyện này do bậc Ðạo Sư kể lúc Ngài trú ở một vùng quê gần Dakkinãgiri (Nam Sơn), về con trai của một người giữ vườn.

Sau mùa an cư, bậc Ðạo Sư rời Kỳ-Viên và đi khất thực ở một vùng gần Dakkinãgiri. Một cư sĩ mời đức Phật và đoàn Tỷ-kheo của Ngài ngồi xuống khu vườn của ông để ông dâng cơm và bánh. Sau đó ông bảo:

– Nếu có ai trong các vị muốn ngoạn cảnh thì xin cứ đi theo người giữ vườn.

Rồi ông sai người giữ vườn mời chư Tăng các trái cây mà họ thích.

Lát sau, họ đến một chỗ trống:

– Tại sao chỗ đất này trơ trụi và chẳng có cây cối gì cả thế? Họ hỏi.

Người giữ vườn đáp:

– Ðó là do con trai của một người giữ vườn đấy! Anh ta phải tưới cây con và nghĩ rằng tốt hơn là anh nên tưới nước thế nào cho hợp với độ dài của rễ cây. Vì thế, anh nhổ hết cây lên xem rễ để tùy theo đó mà tưới nước. Kết quả là nơi đây trở thành trơ trụi.

Các Tỷ-kheo trở về, kể chuyện lại cùng bậc Ðạo Sư. Ngài dạy:

– Chẳng phải chỉ bây giờ người kia mới phá hại vườn cây như vậy, trước đây anh ta cũng đã làm thế.

Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.

*

Ngày xưa, khi một vị vua tên là Vissasena đang trị vì Ba-la-nại, một ngày lễ hội được tuyên bố. Người giữ vườn kia nghĩ rằng anh ta nên đi dự lễ, vì thế anh gọi các con khỉ sống trong khu vườn lại và dặn:

– Khu vườn này là nguồn lợi lớn cho các bạn. Nay ta muốn đi dự lễ, các bạn hãy tưới đám cây con vào ngày thứ bảy nhé.

– Vâng ạ. Chúng đáp.

Anh ta giao các bình tưới cho chúng rồi ra đi.

Bầy khỉ xách nước và bắt đầu tưới rễ cây.

Con khỉ già nhất kêu lên:

– Khoan đã! Có đủ nước luôn luôn đâu phải dễ! Chúng ta phải tính sao cho tốt. Hãy nhổ cây lên và coi kỹ độ dài của rễ, nếu cây có rễ dài, chúng phải cần nhiều nước; còn nếu cây có rễ ngắn, chúng chỉ cần một ít nước thôi!

– Ðúng thế, đúng thế.

Cả bọn khỉ đều đồng ý. Thế rồi vài con khỉ đi nhổ cây lên. Các con khác trồng chúng lại và tưới nước vào.

Bấy giờ Bồ-tát là một trưởng giả trẻ tuổi sống tại Ba-la-nại. Nhân có việc, ngài đi ngang khu vườn và thấy việc các đàn khỉ đang làm.

– Ai bảo các ngươi làm thế? Ngài hỏi.

– Trưởng đoàn của chúng tôi đấy! Bọn khỉ đáp.

– Nếu trí tuệ của trưởng đoàn đã như thế thì còn lại đám chúng bây có ra gì nữa! Ngài nói.

Và để giải thích sự việc, ngài đọc bài kệ đầu:

“Chắc hẳn trong bọn này,
Đây là đứa giỏi nhất,
Trí tuệ nó như vậy,
Đứa khác sẽ ra sao?”
“Yo ve sabbasametānaṁ,
ahuvā seṭṭhasammato;
Tassāyaṁ edisī paññā,
kimeva itarā pajā”.

Nghe phê phán như vậy, bọn khỉ đọc tiếp bài kệ thứ hai:

“Bà-la-môn không biết,
Mới nói lời chê bai,
Không thấy rễ ngắn dài,
Làm sao biết cây lớn.”
“Evameva tuvaṁ brahme,
anaññāya vinindasi;
Kathaṁ mūlaṁ adisvāna,
rukkhaṁ jaññā patiṭṭhitaṁ”.

Nghe thế Bồ-tát liền trả lời bằng bài kệ thứ ba:

“Ta không chê bai ngươi,
Cùng đàn khỉ trong rừng,
Ai tin tưởng các ngươi,
Người ấy thật đáng trách.”
“Nāhaṁ tumhe vinindāmi,
ye caññe vānarā vane;
Vissasenova gārayho,
yassatthā rukkharopakā”ti.

Ārāmadūsakajātakaṁ aṭṭhamaṁ.

*

Khi kể xong Pháp thoại này, bậc Ðạo Sư nhận diện Tiền thân:

– Người phá hoại vườn cây thời ấy là con khỉ đầu đàn, còn Ta là vị trí giả kia.